Huisje, boompje, beestje – wat een leventje, hè? Maar eerst even een bakkie doen. Lekker weertje overigens! Wij houden van verkleinwoorden en gebruiken ze vaak. Is dat iets typisch Nederlands of zijn mensen in andere landen er ook gek op? In dit blogartikel vertellen we je meer over verkleinwoorden.
Scriptware Translations levert vertaalprojecten aan multinationals, bedrijven en particulieren. Onze projectmanagers helpen je graag verder! Neem contact met ons op of vraag direct vrijblijvend een offerte aan.
Verkleinwoorden zijn zelfstandige naamwoorden met een achtervoegsel (ook wel ‘suffix’ genoemd) dat uitdrukt dat we te maken hebben met ‘iets kleins’. De meest gebruikte achtervoegsels zijn ‑je, ‑tje, ‑etje en ‑pje. Welk achtervoegsel je gebruikt, hangt af van het oorspronkelijke woord. Bij huis gebruik je bijvoorbeeld -je, met als resultaat huisje. En boompje bestaat uit boom + ‑pje. De regels voor verkleinwoorden zijn gelukkig niet moeilijk. Je doet het meestal vanzelf goed.
Er zijn trouwens ook flink wat bijwoorden waarvan je verkleinwoorden kunt maken. Denk aan zachtjes, stilletjes en lichtjes. En ook achter sommige bijvoeglijke naamwoorden kun je een verkleinsuffix plakken. Maar er gebeurt dan iets geks: het bijvoeglijke naamwoord wordt een zelfstandig naamwoord. Neem bijvoorbeeld groentje, afgeleid van groen. Of halfje, afgeleid van half. En heb je weleens een blauwtje gelopen?
Als je naar de woorden groentje en blauwtje kijkt, valt je vast nog iets op: ze verwijzen niet naar ‘iets kleins en groens’ of naar ‘iets kleins met de kleur blauw’. Deze woorden hebben in de loop van de tijd een heel eigen betekenis gekregen. Alleen qua vorm zijn het nog verkleinwoorden, maar niet wat de betekenis betreft. Dergelijke betekenisverschuivingen komen vaak voor. Zo zijn de viooltjes in je tuin planten, geen kleine muziekinstrumenten. En als er afrikaantjes op je balkon staan, zijn dat meestal geen kinderen uit zuidelijke streken.
Er zijn ook zelfstandige naamwoorden met meerdere verkleinwoorden met elk een eigen betekenis. Het bekendste voorbeeld hiervan is bloem: een bloempje is een kleine bloem, maar een bloemetje is een bos bloemen.
Een speciale categorie wordt gevormd door verkleinwoorden waarvan het oorspronkelijke woord in de vergetelheid is geraakt. Sprook zul je in de Dikke Van Dale niet meer tegenkomen, maar iedereen weet wat een sprookje is. En je eet poffertjes, geen poffers (hoewel je over heel groot uitgevallen poffertjes natuurlijk best ‘Dat zijn flinke poffers!’ kunt zeggen – de flexibiliteit van het Nederlands is eindeloos).
Zelfs als een verkleinwoord niet een heel eigen betekenis heeft, ligt de nadruk vaak niet op het aspect ‘klein’. Sprekers gebruiken verkleinwoorden vooral om de werkelijkheid te kleuren, om wat ze zeggen een bepaalde lading mee te geven. Meestal gaat het dan om een positieve lading als genegenheid, betrokkenheid of gezelligheid. ‘Huis, boom, beest’ klinkt lomp en afstandelijk; ‘huisje, boompje, beestje’ juist gemoedelijk. Van het woord collegaatje kun je gruwen, maar het wordt meestal met affectie uitgesproken. En in ‘Je krijgt al een aardig buikje!’ voel je de goedmoedige spot.
Ook in de landen om ons heen wordt grif gebruikgemaakt van verkleinwoorden. Het Duits is er goed in, maar ook in bijvoorbeeld het Frans en Spaans kom je ze veelvuldig tegen. En dat geldt eigenlijk voor de meeste Indo-Europese talen. In het Russisch kun je zelfs meerdere verkleinsuffixen combineren om een grote mate van genegenheid uit te drukken. Leuk weetje: in het Russisch heb je ook een vergrootsuffix. Zo betekent домище (дом is huis, ‑ище het vergrootsuffix) een ‘kast van een huis’. Tot slot: wist je dat er ook een grote Indo-Europese taal is waarin vrijwel geen verkleinwoorden bestaan? Het Engels!
Zo, nu ben je helemaal bijgespijkerd en weet je alles over verkleinwoorden. Groetjes!
